Beknopte uitleg over systemisch werk

De systemische benadering

Ieder mens is soms ongewild, soms vrijwillig zelf ervoor gekozen, onderdeel van meerdere sociale systemen, elk met hun eigen soms zichtbare dan wel onzichtbare waarden & normen, opvattingen en regels, behoeften, wensen en verlangens. Met behulp van de systemische benadering kan daarover bewustzijn en begrip ontstaan.

De systemische benadering helpt zichtbare en onzichtbare dynamieken en daarbij horende patronen, symptomen en verborgen mechanismen in beeld te krijgen en het onbewuste bewust te maken. Zonder oordeel. Kern is om te erkennen wat er is (bijvoorbeeld met behulp van opstellingen), daardoor gebeuren er wezenlijke dingen tussen de elementen in het systeem. Dat resulteert onder andere in rust, kracht en vitaliteit waardoor er weer stroming komt in het systeem.

Systemische principes

Systemische principes die altijd spelen zijn:

1. Systemen ‘willen’ compleet zijn. Elk onderdeel uit het systeem heeft evenveel recht op een plek. In de kern gaat het hier over insluiten of buitensluiten, wel of geen binding.
   • Wie zijn de betrokkenen: de usual suspects en silent stakeholders?
   • Wie hebben er "recht" op een plek?
   • Transparantie: erkennen wat er is
   • Niet op voorhand uitsluiten, maar wel aan de slag gaan met het vraagstuk met aandacht voor een mogelijke boodschap die nog niet is gezien of gehoord
   • Bewustzijn van het systeem dat het niet compleet is
2. Systemen ‘willen’ een intrinsieke ordening. In een organisatie is dat bijvoorbeeld anciënniteit of de bijdrage aan de organisatie als geheel. In een familie is dat bijvoorbeeld het eerste kind dat voor het tweede kind komt.
   • Ordening respecteren. Een vraag bij overheersing kan bijvoorbeeld zijn: "Waarom grijp jij naar de macht?"
   • Het kan grondgebonden zijn, inclusief wensen en aspecten die betrokkenen daarbij hebben
   • Accepteren van alles wat er is
3. Systemen ‘willen’ uitwisselen. Er is een voortdurende beweging in nemen en geven. Teveel onbalans in deze dynamische schommeling (bijvoorbeeld grensoverschrijding) doet uiteindelijk de uitwisseling stoppen: de vitaliteit houdt dan op.
4. Systemen ‘willen’ verbonden blijven met hun oorsprong en historie. Her-inneren maakt systemen krachtig en vitaal.
5. Systemen ‘willen’ hun bestemming bereiken. Niet in de betekenis van een doel, maar iets in de samenleving willen bewerkstelligen, mee helpen vormgeven aan de samenleving. Het gaat om het 'waartoe'; de bedoeling op basis van drijfveren, maar ook: waar komt het vandaan. Deze is niet zo strak gedefinieerd, dat maakt flexibeler.

Werkvormen

Mogelijke werkvormen, mede afhankelijk van de vraag of het thema, die kunnen worden ingezet, zijn:

• systemisch vraaggesprek (zonder opstelling)
• een één-op-één opstelling
• opstelling met representanten: familieopstelling, structuuropstelling, organisatieopstelling, maatschappelijke opstelling, trauma opstelling, loopbaanopstelling, gezondheidsopstelling, voedingsopstelling, etc.

Hoe gaat een opstelling in z’n werk?

In een opstellingenworkshop worden deelnemers uit de aanwezige groep mensen willekeurig (intuïtief) door de vraag-inbrenger in de fysieke ruimte opgesteld. Zij representeren de elementen uit het vraagstuk/thema van de vraag-inbrenger. Bijvoorbeeld: de moeder, vader, zus, broers, oma, opa, miskraam, zelfdoding, oorlog en ook winst & verlies, ontslag en/of fusie, de cliënt, de klant, de directeur, het ministerie. Deze representanten kennen het systeem van de vraag-inbrenger niet.

N.B. Bij met name organisatieopstellingen wordt bij voorkeur dan ook gewerkt met externe representanten.

Het verrassende is nu, dat de representanten ter plekke over informatie beschikken uit het systeem van de vraag-inbrenger. De begeleider bevraagt hen daarop. Zo wordt in zeer korte tijd zichtbaar en voelbaar wat er op onbewust niveau in of rond het vraagstuk speelt.

Onderliggende dynamieken, blokkades, mechanismen, verhoudingen en verstrikkingen, die maken dat het vraagstuk of verlangen niet ‘vanzelf’ tot een oplossing of vervulling is gekomen, worden zo bewust(er).

Vervolgens kan de begeleider interventies in de opstelling doen, die bedoeld zijn om de energie weer vrij(er) te laten stromen: actoren of factoren erbij of juist eruit, verschuivingen, gebaren of bewegingen, uitspreken van boodschappen en dergelijke. Zo ontstaan op natuurlijke wijze (mogelijke) openingen en oplossingsrichtingen.

Fenomenologische blik

De systemische benadering is niet analytisch (oorzaak-en-gevolg), maar fenomenologisch: dat wat zich toont (ervaarbare werkelijkheid) voor zichzelf laten spreken, zonder er iets aan toe te voegen of te veranderen, aldus Bert Hellinger, de grondlegger van het systemisch werk.

Zonder oordeel. Het is wat het is!

Door: Sonja Nossent en Frank Wolff 

Wil je je verder verdiepen in het systemisch werk, zie onder andere het Bert Hellinger Instituut Nederland.

Hier wordt aan gewerkt of naar verwezen door: Bijeenkomst 14 december 2017 en 8 februari 2018